Χρόνος και Αιωνιότητα

Στην αρχαιοελληνική μυθολογία υπάρχει μια φοβερή εικόνα: η εικόνα του Κρόνου -θεοποιημένου Χρόνου- που καταβροχθίζει τα παιδιά του. Η φοβερή αυτή εικόνα φανερώνει ότι για τον προχριστιανικό άνθρωπο ο χρόνος αποτελούσε μια απειλή, έναν ανελέητο αντίπαλο. Ο χρόνος ήταν συνεργάτης της φθοράς και σύμμαχος του θανάτου, ένα σκοτεινό μονοπάτι που οδηγούσε στο μηδέν κάθε ανθρώπινη προσπάθεια και επιτυχία. Εντελώς διαφορετικό βίωμα για τον χρόνο έχει ο Χριστιανός άνθρωπος. Με την σάρκωση του Λόγου και την έλευση του Χριστού στον κόσμο, και ο χρόνος υφίσταται την καλή αλλοίωση. Δεν είναι πια απειλητικός και εχθρικός, αλλά κάθε στιγμή γίνεται «καιρός», δηλαδή ευκαιρία για σωτηρία. Αυτή η συμφιλίωση με τον χρόνο φαίνεται από το γεγονός ότι μέσα στην Εκκλησία κάθε ημέρα είναι γιορτή.

Στην αρχαία ελληνική σκέψη κυριαρχεί σχετικά με τον χρόνο η ιδέα της ανακύκλησης, της κυκλικής επανάληψης. Σύμφωνα με αυτή την ιδέα, η διαρκής επιστροφή των ανθρωπίνων πραγμάτων αποτελεί τον βασικό νόμο του χρόνου. Αντίθετα η βιβλική-χριστιανική αντίληψη συνίσταται στην ιδέα της ευθύγραμμης κίνησης του χρόνου προς ένα τέλος, έναν έσχατο σκοπό. Σ’ αυτό το έσχατο τέλος, ο χρόνος φθάνει στην πληρότητά του.

Ο χρόνος βρίσκεται χωρίς αμφιβολία στο επίπεδο του κτιστού·

είναι δημιούργημα του ακτίστου και άχρονου Θεού και αποτελεί το πλαίσιο της ιστορίας του κόσμου και του ανθρώπου. Έτσι ο άνθρωπος ζει μέσα στο πλαίσιο της χρονικότητας, ενώ ο Θεός ζει στην αιωνιότητα.

Η αιωνιότητα δεν είναι απλά ένας ατελεύτητος χρόνος, μια ατέλειωτη επιμήκυνση της χρονικότητας, αλλά μια εντελώς διαφορετική ποιότητα. Η αιωνιότητα αναφέρεται στο επίπεδο του ακτίστου, παραπέμπει στον τρόπο της θείας ζωής και δεν είναι δυνατό να αποτιμηθεί με ανθρώπινα μέτρα. «Αι ημέραι μου ωσεί σκιά εκλήθησαν… Συ δε, Κύριε, εις τον αιώνα μένεις» παρατηρεί εκφραστικά ο ιερός ψαλμωδός. Μολονότι ο Θεός παραμένει απόλυτα υπερβατικός σε σχέση με τον χρόνο, εν τούτοις φανερώνεται μέσα στον χρόνο με τις ενέργειες και επεμβάσεις Του στην ανθρώπινη ιστορία. Η ιστορία είναι το έγχρονο πεδίο, στο οποίο ο αιώνιος Θεός αποκαλύπτεται στον άνθρωπο. Οι πράξεις του Θεού καταγράφονται στην ανθρώπινη ιστορία. Έτσι ο ιστορικός χρόνος αποκτά ιερότητα, αφού το μυστήριο της Θείας οικονομίας εκτυλίσσεται μέσα σ’ αυτόν. Το κορυφαίο σωτηριολογικό γεγονός, η σάρκωση του Θεού, έχει ιστορική διάσταση και καθορίζεται σε συγκεκριμένη χρονική στιγμή «εν ημέραις Ηρώδου του βασιλέως». Ο Θεός Λόγος γίνεται και τέλειος άνθρωπος, συγκεκριμένο ιστορικό πρόσωπο, ο Ιησούς ο από Ναζαρέτ που σταυρώνεται «επί Ποντίου Πιλάτου». Αλλά ο Θεάνθρωπος Ιησούς είναι κάτι περισσότερο από ένα κορυφαίο πρόσωπο της ιστορίας. Είναι η εισβολή του αιώνιου μέσα στον χρόνο, είναι ο καιρός της σωτηρίας, μαζί που έφθασε επιτέλους «το πλήρωμα του χρόνου». Η έλευση του Χριστού στον κόσμο, αποτελεί το μυστικό κέντρο του χρόνου και το κρυμμένο νόημα της ιστορίας.

Με τον Χριστό εγκαινιάζονται οι έσχατοι καιροί και αρχίζει η εσχατολογική μεταϊστορία.

Η εμφάνιση του Χριστού αποτελεί συγχρόνως ιστορικό γεγονός και μεταϊστορικό και υπεριστορικό συμβάν. Στο πρόσωπο του Θεανθρώπου Ιησού η συνάντηση χρόνου και αιωνιότητας γίνεται κάτι το συγκεκριμένο για τις συνθήκες της ανθρώπινης ζωής. Η συνάντηση χρόνου και αιωνιότητας δίνει την υπαρξιακή στιγμή. Η υπαρξιακή στιγμή δεν είναι αντικειμενικοποιημένος χρόνος, δηλαδή συμβαίνει κάθετα και όχι οριζόντια, και αφορά στον άνθρωπο πρώτιστα σαν ύπαρξη. Η έλευση του Χριστού συνέβη στον υπαρξιακό χρόνο, αλλά εισέβαλε κατά παράδοξο τρόπο στον χρόνο της ιστορικής διάρκειας. Αυτή η εισβολή φώτισε το πεπρωμένο του ανθρώπου και κατέδειξε την πορεία προς την εσχατολογική έξοδο που οδηγεί πέραν του χρόνου και της ιστορίας, στην αιωνιότητα.

Το πέρασμα για τον καθένα από τον συμβατικό χρόνο στην «αιώνια ώρα» γίνεται πραγματικότητα με τον λειτουργικό χρόνο της Εκκλησίας. Ο λειτουργικός χρόνος είναι υπαρξιακός χρόνος που η Εκκλησία επισφραγίζει με το κύρος της. Είναι ο «δεκτός καιρός εν ημέρα σωτηρίας», είναι η στιγμή που ο Θεός καλεί κάθε ανθρώπινο πρόσωπο στην λύτρωση. Ο λειτουργικός κύκλος, το εκκλησιαστικό ημερολόγιο, δείχνει ξεκάθαρα τον καθαγιασμό του χρόνου.

Κάθε Κυριακή, Ημέρα του Κυρίου, είναι Πάσχα, εορτών εορτή. Μέσα στη Θεία Λειτουργία κατά την «ανάμνηση» λίγο πριν τον καθαγιασμό των Τιμίων Δώρων ο ιερέας αναφέρεται στα γεγονότα της Θείας Οικονομίας, παρελθόντα και προσδοκώμενα, σαν να είναι τετελεσμένα παρόντα. Η Εκκλησία πορεύεται στον παρόντα αιώνα, αλλά ζει ήδη από τώρα τον μέλλοντα, γιατί έχει σαν κέντρο της Εκείνον που είναι ο Κύριος του Χρόνου, «ο ων και ο ην και ο ερχόμενος».

Χρόνος και Αιωνιότητα – Αρχιμανδρίτης Δοσίθεος Καστόρης